Gmina Kocmyrzów-Luborzyca Zabytki – Małopolski Szlak Insurekcji Kościuszkowskiej

Pierwsze, udokumentowane badaniami archeologicznymi ślady ludzkiego osadnictwa na ziemiach dzisiejszej Gminy Kocmyrzów-Luborzyca pochodzą z epoki neolitu (młodszej epoki kamienia) czyli okresu datowanego na lata 5000 -1800 p.n.e. Z okresu tego pochodzi min. odkryta w Wilkowie urna oraz odnaleziona w Goszczy siekiera kamienna. Dziś obydwa te znaleziska znajdują się w Muzeum Świętokrzyskim w Kielcach.

Najbardziej owocne dla odkrywania prehistorycznych śladów historii tych ziem były prowadzone przez archeologów z Polskiej Akademii Umiejętności w latach 30 – tych XX wieku prace wykopaliskowe na terenie Goszyc i ich okolic. Potwierdziły one w pełni ciągłość osadnictwa ludzkiego w tych okolicach na przestrzeni wieków. Odkryto tu min. ślady kultury łużyckiej (pozostałości cmentarza ciałopalnego), kultury trzcinieckiej (ceramika) a także zabytki archeologiczne pochodzące z okresu wpływów kultury późnorzymskiej (II-IV wiek ne.) Szereg pojedynczych odkryć archeologicznych wskazuje na to, iż w okresach prehistorycznych osady ludzkie istniały nie tylko w Wilkowie, Goszczy i Goszycach, ale również w takich miejscowościach jak Łuczyce, Skrzeszowice, Wiktorowice, Czulice czy Karniów. W tej ostatniej miejscowości u schyłku XIX w. odkryto pochodzące najprawdopodobniej z późnego neolitu popielnicę oraz naczynie z charakterystycznym uchwytem w kształcie półksiężyca.
W epoce średniowiecza tereny te przeżywały okres znacznego rozwoju gospodarczego i społecznego. Urodzajne ziemie, położone w pobliżu stołecznego Krakowa stały się jego naturalnym zapleczem rolniczym. Nie bez znaczenia dla rozwoju tych obszarów było usytuowanie ich wzdłuż jednego z najważniejszych ówczesnych szlaków drogowych, który łączył Kraków z Wiślicą. Nie przerwały go nawet tak dramatyczne wydarzenia jak niszczycielskie najazdy tatarskie z lat 1241 i 1259/1260. O gospodarczym rozkwicie tych ziem najlepiej świadczyć może fakt uznania przez historyków majątku biskupów krakowskich znajdującego się w parafii luborzyckiej za jeden z najbardziej dochodowych spośród wszystkich posiadanych przez nich w XIV wieku. Biskupi dwór w Luborzycy odwiedzali min. Władysław Jagiełło i jego małżonka św. Jadwiga (1393 r.).

Najstarszy z istniejących do dziś na tych ziemiach kościołów został ufundowany i wybudowany w Luborzycy jeszcze na początku XIII w. (1218-1229) przez biskupa krakowskiego bł. Iwo Odrowąża. Z kolei pierwsze informacje potwierdzające istnienie kościołów w Czulicach i Goszczy pochodzą z XIV wieku. Wspomniana już kilkakrotnie Goszcza jest najstarszą z odnotowanych w dokumentach pisanych miejscowością z tworzących dzisiejszą naszą gminę . Pierwsza informacja o jej istnieniu pojawia się w dokumencie biskupa krakowskiego Gedki z roku 1198. Zachowane do dnia dzisiejszego dokumenty (w tym zwłaszcza„ Liber beneficiorum” Jana Długosza) pozwalają stwierdzić, iż zdecydowana większość miejscowości dzisiejszej Gminy Kocmyrzów-Luborzyca istniała już w epoce średniowiecza. Wyjątkami są tylko Baranówka i Wysiołek Luborzycki, które jako odrębne miejscowości (sołectwa) ukształtowały się w pierwszych dekadach XX stulecia.

W okresie średniowiecza została także ukształtowana struktura własności ziemskiej na tych obszarach. Dominująca rola przypadła własności duchownej. Największymi posiadaczami ziemskimi było Biskupstwo Krakowskie (min. większość ziem parafii luborzyckiej, Zastów) oraz Kapituła Krakowska (min. ziemie parafii w Goszczy, Dojazdów). Pojedyncze miejscowości należały do zgromadzeń zakonnych np. Wiktorowice były własnością Cystersów z Mogiły, Wilków Benedyktynów z Tyńca a Pietrzejowice Benedyktynów z klasztoru Łysogórskiego. Pozostałe miejscowości takie jak np. Łuczyce, Rawałowice, Kocmyrzów, Czulice czy Goszyce były własnością prywatną. Warto zauważyć, iż na obszarach tych nie istniały majątki, które stanowiły by własność królewską. Tak przedstawiona struktura własności ziemskiej z nieznacznymi tylko zmianami przetrwała niemal do początku XIX wieku.

Jedną z przełomowych dat w historii tych ziem był rok 1401. Wtedy to ówczesny biskup krakowski Piotr Wysz z Radolin przekazał probostwo w Luborzycy wraz z pochodzącymi z tej parafii dochodami na rzecz Akademii Krakowskiej. Darowizna ta przekazana została początkowo na rzecz całej krakowskiej Alma Mater. Ostatecznie jednak od roku 1422 beneficjum luborzyckie stało się uposażeniem Kolegium Prawników Akademii Krakowskiej (Uniwersytetu Jagiellońskiego). Od tegoż roku wyboru luborzyckiego proboszcza dokonywało Zgromadzenie Uniwersytetu (dziś byłby to Senat tej uczelni), a ostatecznie nominację zatwierdzał biskup krakowski. Proboszczem w Luborzycy był zawsze jeden z profesorów lub doktorów wspomnianego Kolegium Prawników. Taka sytuacja trwała aż do trzeciego rozbioru i upadku I Rzeczypospolitej. Spośród licznego grona proboszczów luborzyckich związanych z krakowską uczelnią wymieńmy tu tylko nazwiska Mikołaja Hinczowicza, podskarbiego króla Władysława Jagiełły, (prawdopodobnego inicjatora budowy murowanego kościoła w Luborzycy – ok. 1433r.), Mikołaja Dobrocieskiego – rektora krakowskiego Uniwersytetu, wybitnego kaznodzieję przełomu XVI/XVII w., który ofiarował luborzyckiemu kościołowi wiele bezcennych dziś przedmiotów liturgicznych czy księdza profesora Andrzeja Lipiewicza, który w trudnych latach siedemdziesiątych XVIII w. wykazał wielką troskę o kościół luborzycki.

Związki z luborzyckiej z krakowskim Uniwersytetem przyniosły znaczący rozwój oświaty na tym ziemiach. Już w połowie XV stulecia znajdujemy w źródłach informację o istnieniu w Luborzycy szkoły parafialnej, znajdującej się pod opieką Uniwersytetu. Uczęszczali do niej chłopscy synowie wywodzący się nie tylko spośród mieszkańców parafii w Luborzycy. Swój najlepszy okres przeżywała luborzycka szkoła w drugiej połowie XV i na początku XVI wieku. Wtedy to wielu jej wychowanków trafiało w szeregi krakowskich studentów. Byli wśród nich chłopscy synowie z takich miejscowości jak Maciejowice, Pietrzejowice, Rawałowice, Luborzyca, Wilków czy Karniów.

Podobnie jak w dziejach Polski, także i w historii ziem dzisiejszej Gminy Kocmyrzów-Luborzyca, druga połowa XVII stulecia stała się początkiem kryzysu gospodarczego i upadku społeczno-politycznego. Zniszczenia wojenne (min. z okresu „szwedzkiego potopu”, kiedy to ograbiony został przez Szwedów – jesienią 1655r. luborzycki kościół), kontrybucje i rekwizycje dokonywane na tych ziemiach przez wojska szwedzkie, siedmiogrodzkie, rosyjskie a także i polskie, epidemie chorób zakaźnych (z których najstraszniejsza dotknęła te tereny w pierwszych latach XVIII w.), postępujący wzrost obciążeń chłopów w ramach istniejącego systemu gospodarki pańszczyźnianej spowodowały drastyczny spadek poziomu życia, który w szczególności dotknął ludność wiejską.

Próby naprawy i ratunku Rzeczypospolite podjęte w drugiej połowie XVIII w., których szczytowym punktem było uchwalenie Konstytucji 3 Maja 1791 r., zakończyły się niepowodzeniem. Ostatnią, desperacką próbą zachowania przez nasz kraj niepodległości była Insurekcja Kościuszkowska 1794 roku. Powstanie formalnie rozpoczęła złożona przez Tadeusza Kościuszkę przysięga na krakowskim Rynku 24 marca 1794 r. W kilka dni później Tadeusz Kościuszko wraz ze swoimi oddziałami dotarł do Luborzycy, gdzie przebywał od 1 do 3 kwietnia 1794r. Tutaj przeprowadził reorganizację swoich wojsk, tutaj też dołączyła do niego grupa ochotników z Luborzycy i innych okolicznych miejscowości. Rankiem 3 kwietnia 1794r. oddziały powstańcze wyruszyły z Luborzycy w kierunku Racławic, gdzie 4 kwietnia doszło do zwycięskiej bitwy z wojskami rosyjskimi.

Klęska Powstania Kościuszkowskiego i trzeci rozbiór Polski stały się kolejnymi znaczącymi wydarzeniami, które wpłynęły na losy naszych ziem. Po okresie wojen napoleońskich ostatecznie losy tych ziem na ponad sto lat ukształtowały postanowienia Kongresu Wiedeńskiego (1814-1815). W ich wyniku tereny te zostały podzielone i przyłączone częściowo do Austrii, częściowo zaś do Rosji, stając się obszarami nadgranicznymi dwóch zaborczych monarchii. Do państwa Habsburgów przyłączone zostały : Prusy, Zastów, Sulechów, Głęboka, Czulice, Karniów, Kocmyrzów, Krzysztoforzyce i Dojazdów. Pozostałe zaś miejscowości – Luborzyca,Pietrzejowice, Wola Luborzycka, Goszcza, Goszyce, Skrzeszowice, Maciejowice, Marszowice, Rawałowice, Łuczyce, Sadowie, Wiktorowice stały się częścią monarchii rosyjskiej.

Walka o odzyskanie niepodległości zdominowała historię Polski XIX stulecia. Sprawa ta znalazła także swoje miejsce w historii ziem naszej gminy. Jakkolwiek działania militarne Powstania Listopadowego (1830-1831) toczyły się z dala od jej terenów, to wśród jego uczestników nie zabrało jej mieszkańców. Warto wspomnieć choćby F. Boduszyckiego syna właściciela majątku goszyckiego Władysława czy ówczesnego dzierżawcę Pietrzejowic M. Polanowskiego. Materialną pomoc dla powstańców 1830-31 roku przekazywał również luborzycki proboszcz ksiądz M. Gładyszewicz.

Tereny naszej gminy były natomiast miejscem wydarzeń związanych z kolejnym polskim zrywem niepodległościowym – Powstaniem Styczniowym. W pierwszych dniach marca 1863 roku dotarł do Goszczy oddział powstańczy generała Mariana Langiewicza. Powstańcy obozowali tu od 6 do 11 marca 1863 r. W tym czasie generał Langiewicz, którego sztab mieścił się w miejscowym dworku przeprowadził reorganizację podległego mu oddziału. Dnia 11 marca 1863 r. w punkcie granicznym na Baranie generał odebrał nominację na stanowisko Dyktatora Powstania. Do powstańczego oddziału M. Langiewicza dołączyło w czasie jego pobytu w Goszczy wielu okolicznych mieszkańców. Byli wśród nich min. T. Jedynak i M. Wąsowicz, których nagrobki znajdują się dziś na luborzyckim cmentarzu.

Na przełomie XIX i XX wieku ważnym lokalnym centrum działalności niepodległościowej był dwór w Goszycach. Tam właśnie zatrzymał się patrol zwiadowczy majora Beliny-Prażmowskiego wysłany przez Komendanta J. Piłsudskiego na ziemie zaboru rosyjskiego w pierwszych dniach sierpnia 1914 r. w przeddzień wybuchu I wojny światowej.

Jednym z najważniejszych wydarzeń w historii XIX wieku było uruchomienie 14 grudnia 1899 r. linii kolejowej łączącej Kocmyrzów z Krakowem, co wpłynęło w istotny sposób na rozwój gospodarczy nie tylko Kocmyrzowa i jego najbliższych okolic ale całego obszaru dzisiejszej Gminy Kocmyrzów-Luborzyca.

Jesienią i zimą 1914 ziemie naszej gminy stały się miejscem zaciętych walk rosyjsko – austriackich, które spowodowały znaczne straty materialne min. prawie całkowitemu zniszczeniu uległy wówczas Marszowice. W ich wyniku wojska carskie zmuszone zostały ostatecznie do opuszczenia tych terenów. Rozpoczęła się okupacja austriacka trwająca do 1918 r., kiedy to Polska ostatecznie odzyskała niepodległość. Warto wspomnieć,iż w czasie tej okupacji wojskowe władze austriackie w 1915 roku zainicjowały budowę linii kolei wąskotorowej z Kocmyrzowa do Słomnik i Proszowic. Jej odcinek do Proszowic został ukończony już w 1917 roku.

W okresie II Rzeczypospolitej (1918-1939) miejscowości tworzące dziś Gminę Kocmyrzów-Luborzyca znalazły się nie tylko w różnych gminach, ale i województwach. Gmina Luborzyca ( Baranówka, Goszcza, Goszyce, Luborzyca, Maciejowice, Marszowice, Wilków, Sadowie, Łuczyce, Pietrzejowice, Rawałowice, Wiktorowice, Wola Luborzycka) została włączona do Powiatu Miechowskiego i Województwa Kieleckiego. Prusy i Zastów stały się częścią Gminy Mogiła i Województwa Krakowskiego. Także do Województwa Krakowskiego, ale do Gminy w Ruszczy zostały przyłączone pozostałe miejscowości : Kocmyrzów, Karniów, Czulice, Sulechów, Głęboka, Dojazdów, Krzysztoforzyce.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego na terenach tych nastąpił znaczący rozwój różnorakich inicjatyw społecznych i kulturalnych. Obok założonych jeszcze w latach I wojny światowej Kółek Rolniczych w Marszowicach czy Pietrzejowicach powstawały nowe min. w Czulicach i Skrzeszowicach. Tworzono nowe jednostki Straży Pożarnej (min. Goszyce, Karniów, Głęboka, Łuczyce.) Trzeba w tym miejscu przypomnieć, że najstarsza jednostka Straży Pożarnej działała już od 1903 r w Czulicach. W Luborzycy dzięki staraniom mieszkańców parafii i jej ówczesnego proboszcza ks. F. Kwietnia wybudowany został nieistniejący dziś Dom Ludowy ( 1937 r.). Rozwijały swoją działalność również orkiestry dęte z Luborzycy (założona jeszcze w 1887r.) i Skrzeszowicach (istniejąca od 1915r. ).

W sierpniu 1924 roku odwiedził dwór w Goszycach Marszałek Józef Piłsudski wraz z uczestnikami słynnego już patrolu zwiadowczego Beliny-Prażmowskiego. Dziesięć lat później w listopadzie 1934 roku przebywał w Łuczycach Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki, który dokonał tu uroczystego otwarcia nowego odcinka trasy kolejowej łączącej Kraków z miejscowością Tunel.

Dzień 1 września 1939 roku rozpoczął jeden z najtragiczniejszych okresów w dziejach naszego kraju, jakim były lata II wojny światowej. Administracyjnie ziemie naszej gminy stały się wówczas częścią utworzonego przez Niemców Generalnego Gubernatorstwa. Trwająca ponad pięć lat okupacja hitlerowska przyniosła ze sobą nieustający terror, strach i poniżenie. Mimo to już na początku 1940 roku działały w naszej gminie organizacje konspiracyjne. Wśród nich najważniejszą rolę odgrywały oddziały Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. W czasie hitlerowskiej okupacji prowadzono tu także tajne nauczanie, wydawano podziemną prasę. Po upadku Powstania Warszawskiego 1944 roku mieszkańcy gminy udzielili wszechstronnej pomocy wysiedlonym mieszkańcom stolicy. W goszyckim dworku znalazł wówczas schronienie późniejszy laureat literackiej Nagrody Nobla – Czesław Miłosz. W Goszycach spędził również czas hitlerowskiej okupacji Jerzy Turowicz publicysta, dziennikarz, wieloletni redaktor naczelny „Tygodnika Powszechnego”.

W styczniu 1945 roku ziemie dzisiejszej Gminy Kocmyrzów-Luborzyca zostały wyzwolone spod hitlerowskiej okupacji przez wojska radzieckie. Pierwsze powojenne lata (1945-1948) były na tych ziemiach, podobnie jak w całej Polsce czasem nadziei, odbudowy, ale i nierzadko dramatycznych konfliktów o kształt Państwa Polskiego. Nowe władze komunistycznej Polski wspierane przez wojska radzieckie, wprowadzając nowy ustrój społeczno – polityczny często prowadziły politykę represji wobec swoich przeciwników politycznych. Sytuacje takie miały miejsce również na tych terenach. Prześladowani byli zarówno działacze Polskiego Stronnictwa Ludowego, w latach wojny zazwyczaj członkowie Batalionów Chłopskich jak i żołnierze Armii Krajowej.

Jednym z najważniejszych aktów prawnych ogłoszonych przez nowe władze (PKWN) był dekret o reformie rolnej z 6 września 1944 r. Na ziemiach dzisiejszej Gminy Kocmyrzów-Luborzyca rozpoczęto wprowadzać go w życie od 1945 roku. Zmieniło to w radykalny sposób nie tylko strukturę własności ale i strukturę społeczną tych terenów. Był to koniec okresu wielowiekowego istnienia i dominacji w życiu tutejszych wsi ziemiańskiej własności ziemskiej. Równocześnie był to także koniec, jakże charakterystycznej dla tych regionów tradycyjnej „kultury dworku ziemiańskiego”. Większość rozparcelowanej ziemi dworskiej trafiła do rąk miejscowych bezrolnych i małorolnych chłopów. Część jednak pozostała w rękach państwa. Został ona przekazana już istniejącym lub nowo utworzonym instytucjom. I tak np. 130 ha ziemi z majątku rodziny Kleszczyńskich w Skrzeszowicach przekazano Państwowej Stacji Hodowli Roślin, 110 ha z majątku w Prusach otrzymał Zakład Doświadczalny Akademii Rolniczej w Krakowie. Z kolei 235 ha ziemi należącej do rodziny van Wollen w Czulicach przejęła Związek Hodowców Roślin. W roku 1950 utworzono w Czulicach Państwowe Gospodarstwo Rolne. Także na ziemiach należących do majątku w Zastowie utworzone zostało PGR . Znacznie mniejsze nadziały ziemi przekazano na rzecz instytucji państwowych w Goszycach, Łuczycach, Wilkowie czy Luborzycy.

Polityka władz państwowych wobec rolników prowadzących własne gospodarstwa zaczęła się znacząco zmieniać od końca lat czterdziestych XX w. Władze wzorując się na rozwiązaniach istniejących w Związku Radzieckim rozpoczęły działania mające na celu likwidację prywatnej własności ziemi na polskiej wsi. Wykorzystując naciski administracyjne a nie rzadko i przymus bezpośredni rozpoczęto akcję tworzenia „spółdzielni produkcyjnych” wśród rolników. Przystąpienie do takiej „spółdzielni” w praktyce oznaczało utratę własnego gospodarstwa. Trudno się dziwić, iż działania takie napotkały opór. Na terenie dzisiejszej naszej gminy, szczególnie dramatycznie przebiegała podjęta przez ówczesne władze próba utworzenia „spółdzielni” w Łososkowicach. Natrafiwszy na zdecydowany sprzeciw władze nie wahały się użyć przymusu i aresztowania najbardziej opornych. Podobnie dramatycznie przebiegała akcja tworzenia „spółdzielni” w Krzysztoforzycach, która przetrwała tylko kilka lat (1950 – 1955).

Od 1956 roku naciski władz na rzecz kolektywizacji rolnictwa uległy pewnemu złagodzeniu, jednak istotnym zmianom uległa dopiero na początku lat siedemdziesiątych XX w. Wtedy to m.in. zniesione zostały obowiązkowe dostawy kontyngentów produktów rolnych na rzecz państwa. Umożliwiło to znaczący postęp i rozwój miejscowego rolnictwa.

Druga połowa XX wieku przyniosły ziemiom dzisiejszej Gminy Kocmyrzów-Luborzyca wiele istotnych zmian, często inicjowanych przez jej mieszkańców. Już pierwsze lata powojenne obok konfliktów społecznych i politycznych przyniosły ze sobą pierwsze zmiany cywilizacyjne. W latach czterdziestych i pięćdziesiątych symbolem postępu cywilizacyjnego była zainicjowana przez ówczesne władze elektryfikacja wsi. Objęła ona również miejscowości dzisiejszej Gminy Kocmyrzów-Luborzyca. Warto pamiętać o tym , iż Łuczyce były 300 miejscowością, jaka została w pełni zelektryfikowana w Polsce. Uroczystości związane z tym wydarzeniem miały miejsce w Łuczycach 29 lipca 1946 roku.

Wiele wysiłku lokalne społeczności poświęciły rozwojowi oświaty. Jeszcze przed utworzeniem dzisiejszej Gminy Kocmyrzów-Luborzyca wybudowana została od podstaw nowa szkoła w Luborzycy . Jej uroczyste otwarcie miało miejsce 11 listopada 1963 roku. Szkoła ta w nawiązaniu do wielowiekowych tradycji łączących Luborzycę z krakowskim Uniwersytetem otrzymała zaszczytne imię 600 – lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych dzięki działaniom mieszkańców Gminy oraz władz samorządowych cała Gmina Kocmyrzów-Luborzyca objęta została siecią wodociągów i gazociągów. Wybudowano 195 km linii wodociągowej i około 160 km linii gazociągowej.

Miejscowości tworzące dziś Gminę Kocmyrzów-Luborzyca w drugiej połowie XX wieku kilkakrotnie zmieniały swoją przynależność administracyjną. Szczególnie istotne były dwie ogólnokrajowe reformy podziału administracyjnego naszego kraju z 1955 i 1972 roku.
Pierwsza zmiana podziału administracyjnego ogłoszona w 1955 r. a korygowana jeszcze przez kilka następnych lat powołała do życia Gromady jako najniższy szczebel administracji terytorialnej i samorządowej ( m.in. w latach 1955-60 istniała Gromada Dojazdów).
Oto jak przedstawiała się przynależność administracyjna miejscowości tworzących dzisiejszą naszą Gminę :

Gromada Luborzyca : Luborzyca, Wysiołek Luborzycki, Wola Luborzycka, Baranówka, Łuczyce, Maciejowice, Pietrzejowice
Gromada Luborzyca w latach 1955 -1958 należała do Powiatu Miechowskiego a od 1958 r. do Powiatu Krakowskiego
Gromada Goszcza : Goszcza, Sadowie, Marszowice, Wilków. Gromada Goszcza należała do Powiatu Miechowskiego.
Gromada Biurków Wielki : Goszyce, Rawałowice, Skrzeszowice, Łososkowice. Gromada ta należała do Powiatu Proszowickiego.
Gromada Więcławice : Wiktorowice . Gromada Więcławice należała do Powiatu Miechowskiego.
Gromada Czulice : Czulice, Karniów, Głęboka. Gromada ta należała do Powiatu Krakowskiego.
Gromada Kocmyrzów : Kocmyrzów, Dojazdów, Sulechów. Gromada ta należała do Powiatu Krakowskiego
Gromada Raciborowice : Prusy, Zastów. Gromada ta należała do Powiatu Krakowskiego.
Gromada Ruszcza : Krzysztoforzyce. Gromada ta należała do Powiatu Krakowskiego.

Przedstawiony powyżej podział administracyjny obowiązywał do początku lat siedemdziesiątych XX wieku. Kolejna reforma ustroju administracyjnego Polski, która weszła w życie 1 stycznia 1973 roku wprowadziła dwustopniowy podział administracji samorządowej, likwidując instytucję powiatu. Dopiero ta reforma powołała do życia Gminę Kocmyrzów-Luborzyca w kształcie w jakim istnieje ona do dnia dzisiejszego. Oczywiście na przestrzeni ponad trzydziestu lat jej istnienia nie obeszło się bez kilku zmian jej kształtu terytorialnego.

Początkowo Gminę Kocmyrzów-Luborzyca tworzyły następujące miejscowości : Luborzyca, Wysiołek Luborzycki, Wola Luborzycka, Baranówka, Łuczyce, Maciejowice, Pietrzejowice, Goszcza, Sadowie, Marszowice, Wilków, Goszyce, Rawałowice, Wiktorowice, Czulice, Karniów, Głęboka, Kocmyrzów, Dojazdów, Sulechów, Prusy, Zastów, Krzysztoforzyce oraz Wróżenice i Węgrzynowice. Powstała Gmina należała do Województwa Miejskiego Krakowskiego.

Pierwsza zmiana nastąpiła w 1976 roku kiedy to do Gminy Kocmyrzów-Luborzyca przyłączono Skrzeszowice należące wcześniej do Gminy Niegardów. Rok później w 1977 r. została natomiast przyłączona miejscowość Łososkowice wchodząca do końca 1976 r. w skład Gminy Koniusza. Z kolei od dnia 1 stycznia 1986 roku miejscowości Wróżenice i Węgrzynowice zostały włączone do miasta Krakowa. Była to ostatnia zmiana kształtu terytorialnego Gminy Kocmyrzów-Luborzyca, przywrócenie bowiem od 1. 01. 1999 r. trójstopniowego podziału administracyjnego (powrót powiatów) nie zmieniło go,włączając tylko Gminę Kocmyrzów-Luborzyca do Powiatu Ziemskiego Krakowskiego.

B I B L I O G R A F I A

Źródła niedrukowane :

Archiwum parafialne w Czulicach ( Kronika parafialna Czulic, Księgi Metrykalne),
Archiwum parafialne w Luborzycy (Księgi Metrykalne),
Archiwum Urzędu Gminy Kocmyrzów-Luborzyca,
kroniki lokalne ( niepublikowane) :
Drewnowski J. – Kronika osady Dojazdów,
Majkuł J. – Kronika wsi Prusy,
Pietrzyk W. – Kronika Zastowa,
Zieliński W. – Kronika wsi Goszcza,

Źródła drukowane i opracowania ( wybór) :

Bochnak A., Pagaczewski J. – Zabytki przemysłu artystycznego w Luborzycy,
Długosz J. – Roczniki Królestwa Polskiego,
Długosz J. – Liber Beneficiorum Dioecensis Cracoviensis 1470 – 1480, t. I – III ,
Domański R. – Zarys dziejów Ziemi Luborzyckiej,
Domański R. – Krótki zarys dziejów kościoła i parafii luborzyckiej,
Garbacik R. – Historia kolei Kraków – Kocmyrzów,
Kozik St. J. – Obrazy z naszej historii. Gmina Kocmyrzów-Luborzyca,
Król M. – Historia Gminy Kocmyrzów-Luborzyca 1900 – 1939 ( rękopis pracy magisterskiej),
Lubicz – Pachoński J. – Kościuszko na ziemi krakowskiej,
Michalewicz J. – Szkoła parafialna w Luborzycy i jej związki z Uniwersytetem Jagiellońskim, ZNUJ. Prace Historyczne, z. 17,
Polski Słownik Biograficzny,
Rejestr poborowy Województwa Krakowskiego z roku 1629,
Rejestr poborowy Województwa Krakowskiego z roku 1680,
Rotter L. – Kościół p.w. Św. Mikołaja w Czulicach. Historia i sztuka,
Rymut K. – Nazwy miejscowe północnej części dawnego Województwa Krakowskiego,
Słownik Geograficzno-Historyczny Województwa Krakowskiego w średniowieczu,
Sulimirski F. – Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,
Wawrowska J. – Bogusław Kleszczyński (1885 – 1963) – społecznik i właściciel Skrzeszowic ( rękopis pracy magisterskiej),
Wiśniewski J., ks. – Dekanat Miechowski,
Wyżga M., – Sercu najbliższa,
Zabytki architektury i budownictwa w Polsce – Województwo Krakowskie,
Zinberg I. – Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków,kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego,
Żaki A. – Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej.

Prasa :

Gazeta Lokalna Gminy Kocmyrzów-Luborzyca 1997 – 2006,
Krzyż Luborzycki 1991 – 2004,
Wiadomości Lokalne Gminy Kocmyrzów-Luborzyca 2007 – 2009

Tekst ze strony:

http://www.kocmyrzow-luborzyca.ug.gov.pl

ZABYTKI

Przemierzając Gminę Kocmyrzów-Luborzyca w niemal każdej z tworzących ją miejscowości można napotkać zabytkowe obiekty architektoniczne. Są to zarówno zabytki architektury sakralnej (kościoły, kaplice) jak i architektury świeckiej (zespoły dworskie).
Najstarszym zachowanym na terenie Gminy obiektem architektury sakralnej jest pochodzący z pierwszej połowy XV stulecia, usytuowany na wzgórzu kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Luborzycy. Obok niego uwagę przykuwają kościoły w Czulicach i Goszczy a także siedemnastowieczna drewniana kapliczka w Wilkowie.
Pośród istniejących po dzień dzisiejszy zabytków architektury świeckiej na szczególnie wyróżnienie pochodzący z drugiej połowy XVII stulecia drewniany dworek w Goszycach. To najstarszy zachowany zabytek architektury świeckiej na terenie Gminy i jeden z najcenniejszych tego typu obiektów w tej części Małopolski.
Większość z pozostałych dworków ziemiańskich na obszarze Gminy Kocmyrzów-Luborzyca pochodzi z XIX stulecia. Wiele z nich było „świadkami” ważnych wydarzeń historii Polski, jak choćby dworek w Goszczy który w styczniu 1863 roku był siedziba sztabu wojsk powstańczych generała Mariana Langiewicza czy też dworek w Goszycach w którym przebywali m.in. Marszałek Józef Piłsudski i Czesław Miłosz.

Na terenie Gminy Kocmyrzów-Luborzyca warto zwrócić również uwagę na znajdujące się się tutaj cmentarze wojskowe i pojedyncze groby wojenne z okresu I wojny światowej (Czulice, Karniów, Kocmyrzów, Prusy, Goszcza).

Poniżej przedstawiamy listę najważniejszych i najcenniejszych zabytków Gminy Kocmyrzów – Luborzyca, które każdy odwiedzający powinien zobaczyć: