Gmina Koniusza Trasa

W pierwszych dniach insurekcji kawaleria polska pod dowództwem wicebrygadiera Jana Ludwika Mangeta po początkowych sukcesach poniosła porażkę pod Iwaniskami (29.III.1794 r.), która zmusiła Tadeusza Kościuszkę do przesunięcia koncentracji swoich oddziałów do Koniuszy, wsi leżącej na najwyższym wzniesieniu w okolicy. Naczelnik polecił gen. Janowi Ślaskiemu doprowadzenie do Koniuszy rekruta dymowego z powiatu proszowickiego i ksiąskiego. 3 kwietnia 1794 r. wojska kościuszkowskie z Luborzycy dotarły do Koniuszy. Kościuszko zajął miejscową plebanię na swoją kwaterę. W ogrodzie plebanii zachował się kamienny ośmioboczny stół z XVIII w., na którym Naczelnik rozkładał mapy. Do Koniuszy doprowadził gen. Ślaski osobiście grupę 300 rekrutów dymowych, a ich śladem przybyły dalsze grupy o łącznej sile 1920 żołnierzy z powiatu proszowickiego oraz ksiąskiego. Ich uzbrojenie stanowiły piki, kosy oraz siekiery. Wczesnym rankiem 4 kwietnia 1794 r. podczas wymarszu defilowali oni przed Naczelnikiem stojącym pod wielkim dębem, nazwanym potem jego imieniem, u wejścia doliny Szreniawy. W tym czasie dowódca rosyjski gen. Fiodor Denisow postanowił zaatakować Kościuszkę z dwóch stron w Koniuszy. W kwaterze rosyjskiej przepowiadano, że tu będzie cmentarzysko armii powstańczej. Tymczasem wojsko Kościuszki kontynuowało marsz doliną Szreniawy, a następnie doliną Ścieklca na Przecławice i obok Rzędowic na Dalewice. Gdy Kościuszko zorientował się, że Rosjanie są w trakcie manewru okrążającego i chcą wziąć jego wojsko „w kleszcze”, skręcił na zachód między wsie Radziemice i Przemęczany, a następnie wszedł na teren dziemięrzycki należący do majątku Racławice.

W Rzędowicach urodził się bohater spod Racławic Wojciech Bartos (Bartosz Głowacki). Tutaj znajduje się głaz pamiątkowy z przekutymi na sztorc kosami i napisem: „1794-1969 Bartosowi Głowackiemu, synowi Ziemi Proszowickiej, bohaterowi powstania kościuszkowskiego w hołdzie społeczeństwo i młodzież powiatu proszowickiego”. W Rzędowicach znajduje się także Szkoła Podstawowa im. Bartosza Głowackiego.

W końcu XIX w. podczas malowania „Panoramy Racławickiej”, na zaproszenie ówczesnego proboszcza ks. Wojciecha Brolla w Koniuszy przebywał często malarz Wojciech Kossak z innymi artystami. Wykonali tu część prac, a także traktowali plebanię jako bazę wypadową na miejsce dawnej bitwy. Kossak sporządzał szkice z wieży kościelnej, a także dojeżdżał stąd na rowerze do Racławic. Wytyczony przez teren gminy Koniusza Szlak Kościuszkowski, pokrywa się z trasą przemarszu (w kwietniu 1794 roku) wojsk powstańczych z Luborzycy do Racławic. W Koniuszy znajduje się Szkoła Podstawowa imienia Tadeusza Kościuszki.