Gmina Proszowice Zabytki

Historia

Pierwsza wzmianka o istnieniu Proszowic pochodzi z 1222 r., jest to wówczas wieś rycerska o nazwie Prossoucze. Prawdopodobnie nazwa pochodzi od zdrobniałego imienia Proszko (Proszomir). Z 1240 r. pochodzą wzmianki o murowanym (romańskim) kościele pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Proszowicach, wieś należała już wtedy do dóbr książęcych. W trakcie walk o tron krakowski książę Konrad Mazowiecki (1187 lub 1188 – 1247) obwarował i obsadził załogą kilka kościołów wokół Krakowa, m.in. proszowicki. W Proszowicach oprócz wspomnianego kościoła istniał warowny gródek książęcy, oba zostały doszczętnie zniszczone między 1308 a 1311 r. podczas buntu wójta Alberta i biskupa Jana Muskaty. Do połowy XIV w. Proszowice jako osada były własnością prywatną. W 1358 r. miejscowość była już dobrami królewskimi, bowiem król Kazimierz Wielki lokował tu miasto na prawie niemieckim. Miasto rozrastało się, a dzięki licznym przywilejom handlowym i cechowym przybywało mieszkańców, powstawały warsztaty rzemieślnicze, kramy, karczmy, łaźnie, młyny i browary, a żyzna ziemia sprzyja rolnictwu, tworząc zeń „ogród Małopolski”. Centrum miasta stanowił rynek o powierzchni 1,7 ha z ratuszem, w którym były kramy z artykułami codziennego użytku. W 1564 r. były tu ulice: Nadolna, Szpitalna, Krakowska, Piekarska i Rzeźnicza, potem pojawiła się Wrocławska i Królewska. Plac przy ul. Krakowskiej stanowił targowisko. Niedaleko miasta znajdował się dwór królewski. Okres od XV do początku XVII w. to dwa złote wieki Proszowic, które wówczas zaliczane były do najważniejszych i największych miast małopolskich. W 1532 r. król Zygmunt I Stary nadał Proszowicom przywilej na budowę wodociągów i kanalizacji. W mieście znajdował się okazały, drewniany ratusz. Z tego materiału budowano też domy mieszczańskie, co sprzyjało pożarom, które często niszczyły miasto. W latach 1532–1549 Proszowice czerpały ogromne dochody z prawa do składu soli. Warto wspomnieć, że z proszowianinem był słynny błazen królewski, Stańczyk. W połowie XVI w. miały tu miejsce krwawe i burzliwe wystąpienia reformacyjne. Poza nielicznymi wyjątkami wszystkie kościoły na ziemi proszowskiej zamienione zostały na zbory kalwińskie lub ariańskie. Na sejmikach do Proszowic zjeżdżała się szlachta z innych województw, uchwalając ważne dla całego królestwa postanowienia. To właśnie tutaj, w 1562 r., napomniano króla Zygmunta II Augusta, by przebywał w Polsce, a nie na Litwie. Tutaj też podniesiono rokosz przeciw Zygmuntowi III zwany od jego inicjatora rokoszem Mikołaja Zebrzydowskiego. „Potop” szwedzki załamał dobrą passę miasta.

W 1795 r. miasto znalazło się w zaborze austriackim, a po kampanii 1809 r. zostało włączone w granice Księstwa Warszawskiego. Kongres Wiedeński przyłączył je do Królestwa Polskiego podporządkowanego carskiej Rosji. W 1819 r. było tu 1085 mieszczan, w tym 1065 chrześcijan i 20 starozakonnych. Ludzie żyli z roli i rzemiosła, silny był cech rzeźników, słabszy stolarzy, tkaczy i szewców: „Z analizy taryf targowego i jarmarcznego w Proszowicach wynika, że […] rzemieślnicy sami zajmowali się sprzedażą swojej produkcji. Dotyczyło to głównie rzeźników, krawców, mydlarzy, piekarzy, szewców, kuśnierzy, powroźników, smolarzy oraz garncarzy”. Rocznie było tu 10 jarmarków oraz targi w środę i sobotę każdego tygodnia. Spora cześć proszowickiego ziemiaństwa brała czynny udział w powstaniu styczniowym. W rejonie Proszowic doszło do kilku potyczek z wojskami rosyjskimi. Po powstaniu, w 1869 r. miasto zostało pozbawione praw miejskich.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w roku 1918 r. dawny powiat proszowski znalazł się w granicach powiatu miechowskiego i pińczowskiego. Proszowice zajmowały powierzchnię 39,2 ha, zabudowane były domami parterowymi z drewna. W 1923 r. Proszowice odzyskały prawa miejskie. W mieście funkcjonowały: dwie cegielnie, dwa zakłady mechaniczno-ślusarskie, elektrownia, nowoczesny tartak będący własnością Mordki Klajnera. Pożyczek udzielały cztery banki: Spółdzielczy Bank Ziemi Proszowickiej, Polski Bank Ludowy, Bank Spółdzielczy i Bank Ludowy, do tego dochodziła Kasa Pożyczkowo – Oszczędnościowa.

W wyniku reformy administracyjnej z 1999 r. Proszowice znów są stolicą powiatu obejmującego miasto i gminę Proszowice i leżą na terenie województwa małopolskiego. Według danych z 2008 r. miasto liczy 6146 mieszkańców. Zabytki: układ urbanistyczny miasta, kościół parafialny św. Jana Chrzciciela, cmentarz parafialny i cmentarz żydowski.

Tekst ze strony: http://www.sztetl.org.pl/

ZABYTKI